تأثیر وقف و ابتدا بر معنای قرآن (از ابتدای سوره اسراء تا انتهای سوره فاطر)

فن وقف و ابتدا، ابزاری برای دریافت مفهوم کلام الهی است، که از اهمیت و حساسیت خاصی برخوردار است. در تلاوت یک آیه، گاه با وجوه مختلف وقف و ابتدا، معانی متفاوتی پدید می آید که این معانی گاه صحیح نیستند و حتی موجب ایجاد فساد در کلام الهی می شود، گاه صحیح اند اما مراد حقیقی کلام نیستند. قاری باید با تشخیص مراد اصلی، آیه را به گونه ای تلاوت کند که معنای حقیقی به مخاطب القا شود. بنابراین قاری قرآن علاوه بر درک مفهوم آیات قرآن، باید از اثر گذاری وقف و ابتدای خود بر معنا نیز آگاه باشد. در این پایان نامه در پی مطالعه و بررسی اثر وقف و ابتدا بر معنای آیات قرآن هستیم. هدف از این تحقیق، تبیین نقش وقف و ابتدا در ارائه معانی عبارتهای قرآنی است. با تغییر محل وقف یا ابتدا می توان در عبارت پردازی و جمله بندی آیه، تغییراتی اعمال کرد که حاصل آن، ارائه معانی مختلف از آیه است. این پژوهش از ابتدای سوره اسرا تا پایان سوره فاطر، با بررسی آیات و عرضه مواضع وقف بر دو منبع منار الهدی فی بیان الوقف و الابتداء (اشمونی 1422ق) و علل الوقوف فی القرآن الکریم (سجاوندی 1422ق) وجوه متفاوت وقف و ابتدا را استخراج کرده است، هر کجا که این وجوه، خالق معانی متعدد است همچنین مواردی که در یک موضع، دو حالت وقف و وصل، در نگاه اول، موهم تفاوت معنا بوده است، با توجه به شواهد لغوی، نحوی، تفسیری و حدیثی، وجه ارجح در تلاوت آیه مشخص گردیده است. در برخی از موارد، مهمترین رهنمونِ ترجیح وجهی بر وجه دیگر، سیاق آیات بوده اند. از مجموع آیاتی که دارای وجوه نحوی متعدد بوده اند، تعداد 24 آیه ذیل عناوین: رابطه وقف و ابتدا با ترکیب ادبی آیات، اثر وقف تعسف بر معنای آیات، اثر وقف لازم بر معنای آیات، مواضع مشهور وقف معانقه و اثر وقف و وصل ِفواصلِ آیات بر معنا، مورد تحلیل و بررسی خاص قرار گرفتند. همچنین تلاوت قراَء مشهور در این مصادیق، بررسی و گزارشی از چگونگی وقف و ابتدای آنان ارائه شده است. طی این مراحل آشکار شد که ترکیب ادبی آیات قرآن با وقف و ابتدا ارتباط وسیعی دارد به طوری که با ارائه وجوه نحوی، محل های متفاوتی برای وقف و ابتدا قابل تشخیص است. وقف تعسف، اختلال آشکار در معنا و مفهوم کلام الهی وارد کرده و درجه خطای آن، دارای مراتبی است، عدم تبعیت از مواضع معین وقف یا تبعیت از اقوال ضعیف نحوی می تواند پدید آورنده وقف تعسف باشد. ضرورت وقف لازم، بخاطر جلوگیری از اختلاط معانی است، در برخی از آیات، وصل دو جمله به هم، موهم معنایی است که خلاف مقصود و مراد آیه است و گاه موجب فساد معنایی می گردد. وجوه مختلف وقف و ابتدا یا وقف و وصل آیات، پیرو تفاوت آراء نحوی و وجوه تفسیری است. ارتباط وقف و ابتدا با تفسیر، لغت، نحو، قرائت، بلاغت، روایت و فقه، ارتباطی عمیق است. در پایان به این نتیجه دست خواهیم یافت که وقوف قرآنی بر القای معنای آیات، نقش مهمی دارد و انتخاب هر کدام از مواضع وقف و ابتدا سبب القای مفاهیم خاصی در ذهن مخاطب می شود. واژگان کلیدی: ابتدا، تفسیر، قرآن، قرائت، وصل، وقف